رضایت و گذشت در دعاوی کیفری

رضایت و گذشت در پرونده‌های قضایی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است به نحوی که می‌تواند مسیر پرونده را به طور کلی تغییر دهد و حکم نهایی نیز تغییر کند از این رو در این مقاله اطلاعات لازم راجع به گذشت و رضایت در دعاوی کیفری را شرح خواهیم داد.

تعریف جرایم قابل گذشت

به طور کلی جرایم از لحاظ گذشت و رضایت به دو دسته تقسیم می‌شوند جرایم قابل گذشت و جرایم غیرقابل گذشت، تفاوت این دو گروه در وجود شاکی خصوصی و رضایت آن است. در جرایم قابل گذشت شاکی خصوصی وجود دارد و گذشت و رضایت شاکی در روند پرونده تاثیر گذار است و در اصل پرونده با شکایت شاکی آغاز می‌شود، اما در جرایم غیرقابل گذشت شکایت یا گذشت شاکی خصوصی تاثیری در مجازات مجرم ندارد و بدون نیاز به شکایت شاکی روند پرونده آغاز می‌شود، به عبارت دیگر جرایم قابل گذشت جنبه فردی و خصوصی دارند و جرایم غیرقابل گذشت جنبه عمومی دارند.

شرایط گذشت در جرایم قابل گذشت

اگر در جرایم قابل گذشت شاکی تصمیم به گذشت از مجرم داشته باشد باید شرایط خاصی را رعایت کند که این شرایط عبارت هستند از:

به هنگام گذشت ادبیات و نحوه بیان موضوع بسیار مهم است یعنی شاکی باید صراحتا گذشت خود را اعلام کند و از جمله بندی درست و مناسبی استفاده کند.

فرایند گذشت هم می‌تواند شفاهی و هم کتبی باشد، یعنی شاکی می‌تواند به صورت شفاهی گذشت خود را اعلام کند و این موضوع صورت مجلس شده و به مهر و امضای شاکی درمی‌آید. در صورت کتبی بودن نیز هم امکان مراجعه به دفتر اسناد رسمی و تنظیم یک سند رسمی وجود دارد و هم می‌توان این موضوع را به صورت غیر رسمی به ثبت رساند.

در موضوع گذشت امکان شرط گذاری وجود ندارد و شاکی نمی‌تواند برای بخشش خود برای مجرم شرط بگذارد.

نکته مهم دیگری که راجع به گذشت وجود دارد این است که گذشت عوامل و عوارض پیش آمده را دربر نمی‌گیرد، به عنوان مثال اگر در یک دعوا فردی دچار آسیب بدنی شود و سپس گذشت کند اما با گذشت زمان این آسیب سبب ضرر رسیدن با قسمت‌های دیگر بدن شود، این گذشت شامل آسیب ثانویه نخواهد بود و امکان پیگیری وجود دارد.

با رضایت در پرونده کیفری آشنا شوید

پرونده‌های کیفری به طور کلی پرونده‌هایی هستند که به جهت شکایت از شخصی که از لحاظ قانون مرتکب جرم شده باشد تشکیل می‌شوند. در این پرونده‌ها امکان رضایت و گذشت وجود دارد، البته رضایت در پرونده کیفری مستلزم رعایت برخی شرایط خاص است.

پرونده‌های کیفری از لحاظ گذشت به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. همانطور که قبل‌تر هم توضیح دادیم پرونده‌های قابل گذشت کیفری دارای شاکی خصوصی هستند و جنبه فردی دارند و آغاز و پایان آن‌ها نیز با شکایت و گذشت شاکی خصوصی آغاز می‌شود؛ جرایمی همچون توهین، فحاشی و غیره جزو پرونده‌های کیفری قابل گذشت هستند.

اما درمورد پرونده‌های کیفری غیرقابل گذشت که جنبه عمومی دارند و نماینده جامعه یعنی دادستان پرونده را پیگیری می‌کند رضایت شاکی خصوصی تاثیر زیادی در روند پرونده ندارد و به عبارت دیگر رضایت شاکی سبب توقف روند پرونده نخواهد شد.

نگاهی به گذشت شاکی تا صلح و سازش در دعاوی کیفری و مدنی

به طور کلی صلح و سازش به معنای برقراری یک توافق بین طرفین دعوا می‌باشد که می‌تواند قبل از شروع فعالیت یک پرونده کیفری یا حتی پس از شروع فعالیت پرونده کیفری باشد.

همانطور که گفته شد دعاوی کیفری به دو صورت قابل گذشت و غیرقابل گذشت هستند که در هر دو حالت طرفین دعوا می‌توانند به یک توافق برای صلح و سازش برسند و البته تاثیر این صلح و سازش در این دو حالت متفاوت خواهد بود. اما شرایطی که برای رضایت در جرایم قابل گذشت وجود دارد در مورد صلح و سازش در دعاوی کیفری و مدنی نیز صدق می‌کند. یعنی به هنگام سازش باید شروط لازم اجرا شود و شاکی به منظور بخشش نمی‌تواند شرط و خواسته‌ای برای متهم داشته باشد.

صلح و سازش در دعاوی کیفری به طور معمول توسط بزرگان فامیل و یا حتی وکیل انجام می‌شود، یعنی با ارائه توضیحات لازم سعی می‌کنند تا طرفین دعوا را برای اتمام ماجرا قانع کنند تا وقت و هزینه بیشتری در دادگاه‌ها و دادسراها تلف نشود.

گذشت شاکی قبل از صدور حکم قطعی و غیر قطعی

فرایند گذشت شاکی در هر مرحله از پرونده امکان پذیر است، اگر شاکی قبل از صدور حکم قطعی رضایت خود را اعلام نماید و از متهم گذشت کند دادگاه این اختیار را پیدا می‌کند تا در مجازات متهم تخفیف اعمال کند، البته این موضوع مربوط به پرونده‌های غیرقابل گذشت است، چرا که در پرونده‌های قابل گذشت پس از رضایت شاکی پرونده مختومه می‌شود.

حال اگر شاکی خصوصی پس از حکم قطعی دادگاه رضایت خود را از متهم اعلام کند، متهم می‌تواند از دادگاه درخواست تخفیف در مجازات خود کند. در این صورت نیز با برگزاری جلسات لازم تصمیم نهایی در این باره اتخاذ می‌شود.

اگر شاکیان متعددی وجود داشته باشد چه می شود؟ 

در برخی از پرونده‌های قضایی بیش از یک شاکی وجود دارد و وجود شاکیان متعدد به گونه‌ای روند پرونده را تغییر می‌دهد و در نتیجه رسیدن به سرانجام کمی سخت‌تر خواهد شد. اگر شخصی بیش از یک شاکی خصوصی داشته باشد با شکایت هر یک از شاکیان روند پرونده و تعقیب متهم آغاز می‌شود. بنابراین در چنین پرونده‌هایی که بیش از یک شاکی وجود دارد متهم باید رضایت تمام افراد را جلب کند چون در غیر این صورت و تنها با شکایت یک شاکی متهم دستگیر و مجازات خواهد شد.

یکی از مسائل پرتکراری که در روند پرونده‌های قضایی اتفاق می‌افتد مرگ شاکی است، نکته مهم درباره این موضوع این است که مسئله گذشت ارثی است یعنی پس از فوت شاکی اصلی متهم حق گذشت به ورثه می‌رسد و متهم باید رضایت ورثه را جلب کند.

گذشت شاکی یا رضایت ­نامه کیفری یعنی چه

همگان به این موضوع واقف هستند که وارد شدن در پرونده‌های کیفری و سایر پرونده‌های قضایی نیازمند صرف زمان و هزینه بسیار زیادی است و از طرفی اعصاب و روان طرفین دعوا نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد، از همین رو در پرونده‌های قضایی اولین موضوعی که مطرح می‌شود موضوع گذشت شاکی است.

یعنی به طور کلی تمام پرونده‌ها مستقیما به دادگاه ارجاع داده نمی‌شود بلکه در مراحل اول هم وکلای طرفین و هم ماموران قضایی تلاش می‌کنند تا بین دو طرف سازش برقرار کنند.

البته رضایت نامه کیفری زمانی بیشترین تاثیر را می‌گذارد که کرم انجام شده قابل گذشت باشد و جنبه عمومی نداشته باشد، اما اگر جرم انجام شده آسیبی به کل جامعه محسوب شود جزو جرایم غیرقابل گذشت دسته‌بندی می‌شود و حتی با گذشت شاکی خصوصی نیز همچنان تعقیب و پیگیری پرونده متهم ادامه خواهد داشت. همچنین نکته مهم در رضایت نامه کیفری این است که رضایت نامه نمی‌تواند مشروط باشد یعنی شاکی به هنگام گذشت نمی‌تواند برای متهم شرط تعیین کرده یا از او تعهد دریافت کند در این صورت رضایت نامه از لحاظ قانونی مورد تایید نخواهد بود.

 گذشت شاکی چه تاثیری بر روند پیگیری پرونده خواهد داشت؟

به طور کلی تغییر روند پرونده‌ها پس از گذشت شاکی کاملا به نوع پرونده بستگی دارد. همانطور که اشاره کردیم پرونده‌ها به دو دسته قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. در پرونده‌های قابل گذشت آسیب جانی، مالی یا معنوی به یک فرد وارد شده است و پرونده دارای یک یا چند شاکی خصوصی است، در این پرونده‌ها گذشت شاکی شرط اصلی برای توقف جریان پرونده است در غیر این صورت مجازات متهم ادامه پیدا خواهد کرد.

در پرونده‌های غیرقابل گذشت مسئله تنها مربوط به یک شاکی نیست بلکه مسئله آسیبی است که به کل جامعه وارد شده و جرم جنبه عمومی دارد مثل به خطر انداختن امنیت داخلی کشور، در چنین حالتی رضایت شاکی خصوصی شاید تاثیر بسیار کوچکی در روند پرونده داشته باشد و یا سبب تخفیف در مجازات متهم شود اما به طور کلی پرونده را مختومه نمی‌کند و روند پرونده و مجازات متهم ادامه خواهد داشت.

امکان منتفی کردن مجازات جنبه عمومی پس از رضایت شاکی سرقت

در مورد این موضوع باید گفت که طبق قوانین حاکم بر جامعه تنها در درجه‌های هفت و هشت جرایم تعزیری، در صورتی که دادگاه نتیجه گیری کند که متهم مجددا مرتکب جرم مربوطه نمی‌شود و همچنین تمام ضرر و زیان‌ها جبران شده باشد امکان معافیت کامل از مجازات وجود دارد. بنابراین منتفی کردن مجازات جنبه عمومی در درجه‌های هفت و هشت جرایم تعزیری تاثیر می‌گذارد و در جرم سرقت رضایت شاکی تنها سبب تخفیف در مجازات متهم خواهد شد.

اطلاع از میزان تاثیر رضایت شاکی در جرم سرقت مسلحانه

به طور کلی از لحاظ قانون سرقت به دو نوع حدی و تعزیری دسته‌بندی می‌شود، سرقت مسلحانه با سلاح سرد یا گرم جزو سرقت تعزیری می‌باشد. رضایت شاکی در چنین پرونده‌هایی سبب تخفیف در مجازات متهم خواهد شد. بنابراین پس از جبران زیان وارد شده و جلب رضایت شاکی دادگاه در میزان مجازات تجدید نظر کرده و مدت زمان حبس را کوتاه‌تر می‌کند.

گذشت در جرم کلاهبرداری

به طور کلی طبق قانون کلاهبرداری جزو جرایم غیرقابل گذشت است و جنبه عمومی دارد. بنابراین گذشت شاکی تا حدودی سبب کاهش مجازات مجرم خواهد شد. البته این موضوع به میزان کلاهبرداری نیز بستگی دارد، اگر مبلغ کلاهبرداری زیر ۱۰۰ میلیون تومان باشد قابل گذشت است و اگر این مبلغ بالای ۱۰۰ میلیون تومان باشد جزو جرایم غیرقابل گذشت است.