فرزندخواندگی در قانون ایران
فرزندخواندگی یکی از مسائلی است که از سالیان پیش در ایران و جهان رواج داشته است و در هر کشور قوانین خاصی دارد. قانون‌گذار برای اینکه کودکی که به سرپرستی گرفته می‌شود از امنیت جسمی و روحی برخوردار باشد قوانین خاصی را در این مورد وضع کرده است.
به طور کلی پدیده فرزندخواندگی زمانی اتفاق می‌افتد که یک زوج و یا یک زن مجرد تصمیم داشته باشند تا کودکی را به عنوان فرزند به سرپرستی قبول کنند. زوج‌هایی که از مشکلات ناباروری رنج می‌برند برای فرزندخواندگی در اولویت قرار می‌گیرند. در ادامه با ارائه توضیحات لازم به سوال شرایط فرزندخواندگی چیست؟ پاسخ خواهیم داد و همچنین میتوانید از وکیل پایه یک دادگستری مشاوره بگیرید.
شرایط فرزندخواندگی برای زن و شوهر
برای دریافت سرپرستی یک کودک برای زن و شوهر طبق قانون شرایط مشخصی وجود دارد. زمانی که ۵ سال از ازدواج یک زن و مرد گذشته باشد در حالی که صاحب فرزند نشده باشند، می‌توانند اقدام به فرزندخواندگی کنند. البته اگر سن هر کدام از زوجین بیشتر از سی سال باشد در این قضیه تاثیر مثبت خواهد گذاشت.
فرزندخواندگی برای زنان مجرد
یکی از موضوعات رایج در مورد فرزندخواندگی واگذاری کودک به دختران مجرد صلاحیت دار است. در زمان‌های گذشته تنها افراد متاهل طبق قانون اجازه سرپرستی کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را داشتند، اما از سال ۱۳۹۲ و طبق مصوبات جدید زنان مجردی که بیش از سی سال سن داشته باشند می‌توانند به تنهایی تقاضای فرزندخواندگی کنند و قانون با انجام بررسی‌های لازم این امکان را برای آنان فراهم خواهد کرد.
فرزندخواندگی برای زن و شوهر دارای فرزند
قانون مسئله فرزندخواندگی را در چند اولویت بررسی می‌کند، یعنی در مرحله اول اگر زن و شوهری امکان فرزندآوری را نداشته باشند و شرایط لازم برای فرزندخواندگی را داشته باشند می‌تواند کودکی را به سرپرستی بگیرند و طبق قانون این افراد در بالاترین اولویت برای فرزندخواندگی قرار دارند. پس از این افراد در مرحله بعد نوبت به زنان و دختران مجردی که بالاتر از سی سال سن دارند می‌رسد، و در مرحله آخر زن و شوهری که دارای فرزند باشند می‌توانند برای فرزندخواندگی اقدام کنند.
شرایط درخواست کنندگان سرپرستی
افرادی که قصد به سرپرستی گرفتن یک کودک را داشته باشند باید شرایط و قوانین فرزند خواندگی را به طور کامل رعایت کنند. شرایط فرزند خواندگی و حضانت کودکان بی سرپرست تا حدودی دشوار است و این مسئله تنها برای تأمین یک آینده بهتر برای کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست است، شرایط افراد برای سرپرستی و فرزندخواندگی به شرح زیر است.
سلامت اخلاقی
مقید به انجام واجبات دینی و خودداری از انجام محرمات
داشتن توانایی مالی
سلامت جسم و روان لازم برای تربیت فرزند
عدم اعتیاد به مواد مخدر یا الکل
عدم ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج و یا بیماری‌های واگیردار
اعتقاد به یک دین مشخص که در قانون اساسی کشور هم ذکر شده باشد
فرزندانی هم که به سرپرستی گرفته می‌شوند باید از شرایط مشخصی برخوردار باشند، شرایط فرزند تحت سرپرستی به شرح زیر میباشد.
هیچ کدام از پدر، مادر، جد پدری یا هر شخص دیگری که در صلاحیت ولایت فرزند را داشته باشد در قید حیات نباشند.
امکان شناخت هیچ یک از افرادی که سرپرستی کودک را بر عهده دارند وجود نداشته باشد.
کودکانی که تحت حمایت و نگهداری بهزیستی هستند و حداقل دو سال از این موضوع گذشته باشد و هیچ شخصی برای باز پس گیری آنان اقدام نکرده باشد.
ارث‌بری فرزندخواندگی
به طور کلی طبق قانون هیچ ارث به فرزند خوانده تعلق نمی‌گیرد، اما این موضوع به معنای عدم امنیت مالی این کودک نیست. بلکه در شروع فرایند فرزندخواندگی شخص متقاضی باید به صورت قانونی بخشی از اموال خود را به نام کودک ثبت کند و همچنین برای کودک بیمه عمر تهیه کند.
شیوه واگذاری فرزندخوانده به خارج نشینان به چه شکل است
با توجه به قوانین حاکم بر کشور ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند امکان به سرپرستی گرفتن کودک از داخل ایران را دارند که اگر از شرایط متقاضیان پذیرفتن فرزند خوانده تعیین شده از جانب قانون برخوردار باشند، سرکنسولگری ایران در کشور مقصد مصاحبه‌های لازم و بازدید از منزل متقاضی را انجام خواهد داد.
فرزندخوانده چگونه شناسنامه می‌گیرد
پس از اینکه اشخاص اقدام به فرزندخواندگی کنند، دادگاه و اداره بهزیستی با انجام بررسی‌های لازم تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کنند و در صورتی که دادگاه حکم نهایی را صادر کند متقاضیان با مراجعه به ثبت احوال اقدام به دریافت شناسنامه می‌کنند، ثبت احوال نیز با ذکر توضیحات لازم شناسنامه کودک را صادر می‌کند. البته انتخاب نام کودک نیز بر عهده متقاضی خواهد بود.
قانون جدید سرپرستی کودکان و فرزند خواندگی
تقریبا می‌توان گفت که قوانین فرزندخواندگی از سال ۵۳ در کشور وضع شد و تا سالیان دراز پابرجا بود. قوانین فرزندخواندگی در سال‌های گذشته بسیار سخت و افراطی بود و کار را برای افراد بسیار سخت می‌کرد. اما در سال‌های اخیر این قوانین تغییرات زیادی داشته است. و مراحل سرپرستی متقاضیان پذیرفتن فرزند بسیار ساده‌تر و راحت‌تر شده است. به عنوان مثال در زمان گذشته تنها زن و شوهرهایی که توانایی بچه دار شدن را نداشتند می‌توانستند از فرزندخواندگی استفاده کنند، در حالی که امروزه نه تنها زن و شوهرها بلکه زنان مجرد نیز امکان به سرپرستی گرفتن کودکان را دارند. یا اینکه ایرانیان مقیم خارج از کشور امکان به سرپرستی گرفتن کودکان ایرانی را نداشتند در حالی که در قانون جدید این امکان برای ایرانیان خارج نشین فراهم شده است.
شرایط کودکان و نوجوانان برای سپرده شدن به سرپرست
خانواده از مهم‌ترین عوامل برای شکل گیری شخصیت و سلامت روانی افراد است و این موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است تا افراد دوران کودکی و نوجوانی خود را در آغوش خانواده سپری کنند. متاسفانه تعدادی از کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست هستند و در مراکز بهزیستی از آن‌ها نگهداری می‌شود، به همین منظور قوانینی وضع شده است تا این کودکان و نوجوانان به سرپرستی افراد واجد شرایط در بیایند. البته کودکان و نوجوانانی که به سرپرستی گرفته می‌شوند نیز باید از شرایط ویژه‌ای برخوردار باشند و سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که کدام کودکان و نوجوانان را می‌توان به سرپرستی گرفت؟ در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که این افراد نباید هیچگونه قیم و سرپرستی داشته باشند، یعنی هیچ علامت و خبری از سرپرستان این افراد وجود ندارد. یا در حالت دیگر نباید هیچ کدام از سرپرستان فرد نباید در قید حیات باشند.
مراحل اداری ثبت نام فرزند خواندگی
در مرحله اول زن و شوهر یا فرد متقاضی باید در سامانه ملی فرزندخواندگی ثبت نام کنند، برای ثبت نام در این سامانه باید مدارک مورد نیاز را بارگذاری کرده و منتظر پیامک تایید باشید.
پس از اینکه مدارک بارگذاری شده از جانب سامانه تایید شد مصاحبه‌های اولیه توسط مددکاران با خانواده متقاضی انجام می‌شود و متقاضیان باید منتظر پیدا شدن کودک واجد شرایط باشند.
مرحله سوم دریافت تاییدیه از جانب روان‌شناس برای کودک و تایید عدم اعتیاد و سوء پیشینه است. پس از انجام این مراحل ملاقاتی برای کودک و متقاضی مهیا می‌شود.
اگر تمام این مراحل با موفقیت انجام شود دادگاه یک حکم موقت به مدت ۶ ماه صادر می‌کند تا کودک به صورت آزمایشی در کنار خانواده جدید زندگی کند و در این مدت کارشناسان بهزیستی بررسی‌های نهایی را انجام می‌دهند.
حمایت مالی از فرزندخوانده
طبق قانون ارثی به فرزند خوانده تعلق نمی‌گیرد و برای اینکه از او حمایت مالی شود قوانین دیگری وضع شده است، از جمله اینکه در ابتدای مراحل فرزندخواندگی باید متقاضی بخشی از اموال خود را به نام کودک کند.
فرایند فرزندخواندگی موقت و دائمی
به طور کلی دو نوع فرزندخواندگی وجود دارد، در فرزندخواندگی دائمی شناسنامه و مدارک شناسایی کودک به نام سرپرستان جدید گرفته می‌شود و تعهدات مالی کودک نیز توسط سرپرستان تامین می‌شود. در فرزندخواندگی دائمی حمایت بیشتری از کودکان صورت می‌گیرد و اثر بهتری بر روی کودکان می‌گذارد. اما فرزندخواندگی موقت زمانی صورت می‌گیرد که پدر یا جد پدری کودک برای یک مدت موقت توانایی نگهداری از کودک را ندارند، در این حالت مدارک شناسایی کودک هیچ تغییری نمی‌کند و به نام سرپرستان اصلی می‌ماند.
تکلیف کودک در هنگام فوت، جدایی یا ازدواج سرپرست
زمانی که یک کودک در یک خانواده به سرپرستی گرفته می‌شود، شناسنامه کودک نیز با نام پدر و مادر جدید صادر می‌شود، حال در طی اتفاقاتی مثل فوت، جدایی یا ازدواج سرپرست تغییراتی در شرایط کودک ایجاد می‌شود. اگر سرپرست فوت کند، سرپرستی کودک به جد پدری یا مادر واگذار می‌شود. اگر سرپرستان از یکدیگر جدا شوند حضانت کودک طبق رأی دادگاه مشخص می‌شود و اگر هر کدام از سرپرستان با شخص دیگری ازدواج کنند در این حالت نیز حضانت کودک با حکم دادگاه مشخص می‌شود.
اولویت پذیرش سرپرست برای کودکان بهزیستی
طبق قانون همواره اولویت پذیرش سرپرست با خانواده‌هایی است که پنج سال از زمان ازدواج آن‌ها گذشته باشد و این خانواده فرزندی نداشته باشند. در مرحله اولویت با زنان مجرد بالای سی سال میباشد و در مرحله آخر خانواده‌هایی که دارای فرزند هستند اما قصد به سرپرستی گرفتن کودک دیگری را دارند در اولویت قرار می‌گیرند.
تقاضایی که بدون نوبت رسیدگی می‌شود
طبق آمارهای ارائه شده بیش از سه هزار خانواده در نوبت مراحل فرزندخواندگی قرار دارند که بیشتر این خانواده‌ها متقاضی فرزند دختر زیر دو سال هستند اما معمولا تقاضای افرادی که قصد به سرپرستی گرفتن کودکان دارای بیماری، کودکان پسر با سن بالای ۳ سال و کودکان بالای ۷ سال بدون نوبت رسیدگی می‌شود.
