دفاع مشروع

همه ما در زندگی در موقعیت هایی ممکن است قرار بگیریم که مجبور به دفاع از مال و نجات جان خود و اطرافیانمان در برابر آسیب ها باشیم. این دفاع و محافظت از خود در برابر آسیب ممکن است منجر به اتفاق های ناگوار مانند مرگ شخص آسیب زننده باشد. دفاع از جان خود دفاع مشروع نامیده می شود که در قانون ایران و اسلام حکم های منحصر به خود را دارد  و جز دعاوی کیفری طبقه بندی می شوند که در ادامه به نحوه دفاع مشروع و پیگیری آن توسط وکیل کیفری می پردازیم.

دفاع مشروع چیست؟

هر شخصی حق دارد در برابر آسیب های احتمالی مانند تجاوز و خطرهایی که او و اطرافیانش را تهدید می کند به منظور حفظ از جان و اموال خود دفاع کند. این دفاع، در قانون دفاع مشروع نامیده می شود. اگر بخواهیم دفاع مشروع را به گونه ای دیگر بیان کنیم می گوییم: فردی که ممکن است مورد آزار و اذیت قرار بگیرد و متوجه شود که جان و ناموس او در خطر است می تواند به منظور نگهداری از خود اقدام به دفاع کند تا آسیب های احتمالی وارده را دفع کند. لازم به ذکر است که دفاع مشروع یکی از موانع کیفری می باشد و نام دیگر آن عوامل موجه جرم است.

دفاع مشروع در قانون

دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی تعریف نشده است. بر اساس ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد، اگر شخصی برای حفظ از جان، مال، ناموس و آبروی خود اقدام به دفاع کند و مرتکب رفتاری شود که بر اساس قانون جرم به حساب می آید، در صورت اجتماع شرایطی که دارد مجازات نمی شود.

دفاع مشروع در حقوق جزائی ایران

هر عملی که جان انسان را تهدید کند و منجر به آسیب زدن به آن باشد مانند قتل، تجاوز، آزار و اذیت، جرح و همچنین آبرو و شرف فرد را تحت ثاثیر قرار دهد، فرد می تواند در برابر این اقدامات دفاع کند و این دفاع در قانون جزائی ایران مشروع نامیده می شود. در موضوع قتل میتوانید با وکیل قتل مشورت کنید.

دفاع مشروع به زبان ساده

در قسمت بالاتر دفاع مشروع را توضیح دادیم اما اگر بخواهیم آن را ساده تر بیان کنیم می گوییم که اگر فرد در موقعیتی قرار بگیرد که جان، آبرو و اموال وی در خطر باشد و ماموران قانون هم در صحنه نباشند می تواند اقدام به دفاع از جان خود کند. این دفاع، دفاع مشروط است.

دیه دفاع از خود | دیه و خسارت دفاع مشروع | تجمیع شرایط دفاع مشروط

زمانی که فردی دچار دفاع مشروع شده باشد و این دفاع در دادگاه ثابت بشود، فرد دفاع کننده مجرم نیست و دفاع مشروع از علل موجه جرم محسوب می شود. این کار در قانون جرم به حساب می آید اما زمانی که برای دفاع مشروع باشد دیگر جرم نیست و فرد انجام دهنده هم مجرم نیست. با توجه به مواردی که گفتیم در نهایت در دفاع مشروع دیه نیز پرداخت نمی شود. یک استثنا وجود دارد و آن هم دفاع در مقابل تهاجم یک دیوانه است که دیه از طریق بیت المال پرداخت می شود. برای اطلاع بیشتر در مورد این پرونده ها از وکیل دیه متخصص مشورت بگیرید.

شرایط و محدودیت های دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی

دفاع مشروع به طور کلی چند شرط دارد. این شروط در زمان گذشته و زمان حال تغییری نکرده است. در واقع کلیات شرایط یکسان و مشابه است اما در متن نگارشی کمی فرق جزئی و ریز دارد. اولین شرطی که باعث تحقق دفاع مشروط می شود این است که برای دفع یک حمله ناگهانی و جدی بوده باشد و چیزی جز انجام این کار در آن لحظه برای دفاع نباشد. این حمله ممکن است جان، آبرو و اموال فرد را مورد تهدید قرار دهد. در دفاع مشروع تجاوز باید به گونه ای این به فرد نزدیک باشد که جای هیچ تاخیری را برای دفاع باقی نگذاشته باشد. در بیان دیگر تجاوز و حمله باید همزمان در حال انجام باشند. ماده ۱۵۶ به این موضوع اشاره شده است که هر زمان شخصی برای محافظت از جان، نفس، آبرو و مال خود در برابر خطر و تجاوز با رعایت کردن مراحل دفاع مرتکب به انجام عملی شود که قانونا جرم به حساب می آید، در صورت اجتماع، اگر شرایط زیر را دارا باشد مجازات نمی شود:

• عملی که فرد برای دفاع از خود انجام داده است در شرایط عادی جرم محسوب می شود اما زمانی که هیچ اقدام دیگری برای رهایی از آن شرایط در مقابل حمله و تجاوز نمی شد انجام داد، جرم محسوب نمی شود و دفاع مشروط است.
• دفاع مستند باید به قراین معقول باشد. یعنی اینکه در این شرایط تجاوز فرد مجبور به انجام این کار برای دفاع از جان و مال خود بوده است و راه دیگری نداشته باشد.
• تجاوز و آسیب به فرد با اقدام آگاهانه وی و دفاع انجام نگرفته باشد.
• زمانی که مامورین قانون و دولتی سریعا در آنجا حضور نداشته باشند و یا حضور آنان بی تاثیر واقع شود.
• دفاع انجام شده باید هم سطح و اندازه با حمله بوده باشد. تشخیص این عمل به عهده قاضی می باشد.

تشخیص محدوده دفاع مشروع

در قانون جدیدی که در کشور تصویب شد و حق دفاع متهم به صلاحیت رسید. سوالی که برای بسیاری از کاربران به وجود می آید این است که آیا دفاع مشروع بدون محدودیت است؟ پاسخ به این سوال خیر است. طبق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی در ایران هر زمان شخصی برای دفاع از جان، نفس، مال و ناموس خود در مقابل آسیب و خطر با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که بر اساس قانون جرم به حساب می آید، تحت تعقیب قرار نمی گیرد و مجازات نمی شود.

انواع دفاع مشروع

انواع دفاع مشروع، داشتن حق دفاع در برابر تجاوز و تعدی ها به جان، عرض، آزادی، ناموس، نفس و در نهایت مال است.

فرار در دفاع مشروع

فرار در قانون مجازات اسلامی به این صورت است که زمانی که فرد ایستادگی و توان در مقابل تجاوزکننده را نداشته باشد پس فرار را باید جایز ببینید و با فرار کردن حملات و خطرها را دفع کند.

• فرار واجب: زمانی که فرد توان مقابله را نداشته باشد و استفاده از زور ممکن نباشد؛ اما بتواند بدون دردسر و سختی فرار کند.
• فرار جایز: زمانی که در شرایطی هستید، هم قدرت دفاع دارید و هم می توانید فرار کنید اما فرار نیز به اندازه حمله برای شما تهدید کننده و خطرناک باشد؛ همانگونه که دفاع خطر دارد.
• فرار حرام: فرار زمانی حرام و دفاع واجب است که فرد زمانی که فرار کند، باعث شود فردی که در خطر است مجبور به تحمل سختی و درد و رنج شود. مانند زمانی که با کمی دفاع هرچند خطرناک بتوانید ناموس خود را از خطر تجاوز به دور نگه دارید.

نوآوری قانونگذار درباره دفاع مشروط

بر اساس ماده ۱۵۶ قانون اسلامی تبصره ۲ هرزمان که اصل دفاع آشکار باشد اما رعایت شرایط و مراحل دفاع آشکار نباشد، اثبات عدم رعایت شرایط در این مورد به مهاجم سپرده می شود. شاید برایتان سوال پیش بیاید که دفاع محرز یا دفاع آشکار چیست؟ شخصی که به دفاع مشروع استناد کرده است خودش نیز باید با اسناد و ادله و یا شهودین این دفاعیت را اثبات کند.

علل موجه جرم (علت های توجیه کننده جرم)

علل موجه جرم یا به عبارتی (علت های توجیه کننده جرم) به مواردی می گوییم که با تحقق شرایطی جرم از بین برود و دیگر آن را جرم تلقی نکنیم. به طور قانونی عملی که انجام شده است جرم است اما با تکیه بر شرایطی دیگر جرم محسوب نمی شود. به این مورد علل موجه جرم می گویند و دیگر مجازاتی ندارد. لازم به ذکر است که دفاع مشروع در علل موجه جرم در تمامی نظام های حقوقی دنیا وجود دارد و فقط مختص به کشور ایران نیست.